Wij zijn ons brein, zegt hersenonderzoeker Dick Swaab. Maar volgens net afgestudeerd arts Giulia Enders (1990) zijn we evengoed onze darm. Ze schreef een vrolijk boek over haar favoriete orgaan en scoorde een bestseller. ‘Preventief werk is ook een taak van artsen.’
Welke metamorfose heb je zelf ondergaan dankzij je darm?
“Mijn armen en benen raakten na een antibioticakuur volledig bedekt met waterige wondjes. Ik was pas zeventien en wilde niet de rest van mijn leven cortisone smeren. Op zoek naar informatie ontdekte ik de link met de darm. Vanaf dat moment begon ik mijn darm te behandelen in plaats van mijn huid. Met gezonde voeding, probiotica, door bijna geen gluten meer te eten en helemaal geen melkproducten meer. Tegenwoordig kan ik aan mijn lichaam zien hoe het me gaat. Op dit moment heb ik op mijn linker elleboog een plekje. Een waarschuwingssignaal. Maar in vergelijking met hoe het was, gaat het uitstekend.”
Darmconditie heeft vanouds de belangstelling van de alternatieve geneeskunde. Hoe reageerden je (toekomstige) collega’s op je boek?
“Van die kant niets dan lof. Alternatief en regulier zijn in Duitsland zeer sterk gescheiden. Ik studeer medicijnen, dat is dus regulier. Daarom heb ik alles wat ik beweer steeds gedubbelcheckt met de wetenschappelijke literatuur. En ik was bijzonder opgelucht toen artsen me zeiden dat ze geen fout in het boek konden vinden. Maar wat ik wél interessant vind, en wat men eerlijk zou moeten erkennen, is dat bijvoorbeeld de verbinding van de darm naar de hersenen tot voor kort totale esoterie was. In alternatieve kringen was dat al wijd verbreid, maar reguliere artsen hebben daar, eerlijk gezegd, arrogant om gelachen.”
Ik heb geen klachten dus mijn darm is gezond. Is het zo simpel?
“De vraag is waar je dat op baseert. Neem de stoelgang. Dat is zo’n taboe dat we er lange tijd sowieso niet over praatten. Dat merk ik in het ziekenhuis. Mensen menen dat het normaal is wat ze daar sinds twintig jaar produceren, terwijl het goed beschouwd zo ongeveer diarree is. Maar goed, als iemand aangeeft zich prettig te voelen, meestal een normale stoelgang heeft met een geur die te verdragen is, zelden last heeft van buikpijn of verstopping; dan hoef ik niet verder te pulken. Een bevestiging onder de microscoop kan, maar maakt eigenlijk niet uit. Want bij gezondheid gaat het erom of je je lekker voelt.”
Wat zijn de grootste misvattingen over onze darm en de zorg ervoor?
“Dat de darm een soort dom stuk slang is. Of diëten die voorschrijven dat je maandenlang alleen nog zus of zo eet. Of dat je moet zorgen dat ‘ie gewassen wordt. Bijvoorbeeld door zuiveringszout in te brengen en op verschrikkelijk harde wijze te proberen alles daar beneden schoon te krijgen. Alsof het allemaal geen pretje is en eten niet lekker mag smaken. Je kunt heus weleens wat ‘fouts’ eten, of iets dat op de langere termijn niet zo gezond is. Als je je darm verder fatsoenlijk behandelt, kan hij dat echt wel aan. Je kunt niet meer zoveel fout doen als je eenmaal weet hoe het werkt. Dan ontwikkel je genegenheid voor dat bijzondere orgaan, en respect voor zijn competenties. Ik geloof dat het een probleem is om alles met het hoofd te willen regelen. Dan negeer je je onderbuikgevoel.”
‘Wij zijn ons brein’, zegt een bekende Nederlandse hersenwetenschapper. Dat klopt dus niet?
‘Het is de overheersende gedachte, maar wij zijn evengoed onze darm. Het grootste deel van alles wat daar gebeurt, gaat buiten de hersenen om. De meeste beslissingen neemt de darm zelf. Samen met tot wel twee kilo darmbacteriën produceert het verschillende vitaminen, vetzuren en wel twintig verschillende hormonen. Serotonine is daar een mooi voorbeeld van. Dit hormoon is betrokken bij ons slaap- en eetgedrag en onze stemming. De bewondering voor de hersenen is ontaard; ons ‘ik’ is zoveel meer dan dat.”
Depressies en angstaanvallen, welke rol speelt de darm daarbij?
“Onze hersenen worden niet lastig gevallen met elke ongekauwde boon. De spijsvertering heeft een eigen zenuwstelsel om daar mee af te rekenen. Bij mensen met het prikkelbaredarmsyndroom (pds) functioneert dat anders. Experimenten lieten zien dat een kleine zwelling in hun darm activiteit veroorzaakt in een hersengebied dat onprettige emoties verwerkt. Bij gezonde proefpersonen gebeurde niets. Onpasselijkheid en onprettige gevoelens kunnen dus via de darm-hersenas kan ontstaan. Zowel de hersenen als de darm kunnen via het stresshormoon CRF overgeven of diarree veroorzaken. En elke vorm van stress activeert zenuwen die onze spijsvertering afremmen, de slijmproductie terugbrengt en de doorbloeding van de darm vermindert. Langdurige stress verzwakt de darmwand, die prikkelbaar wordt en in het veranderende milieu gedijen de verkeerde bacteriën. Zowel bij pds als bij darmziekten waar zichtbare schade ontstaat, zoals de ziekte van Crohn, heeft men bovengemiddeld vaak last van angstaanvallen en depressies.”
Hoe ver reikt de invloed van darmbacteriën?
“Ze bepalen mede hoe we ons voelen en zouden zelfs wel eens ons gedrag kunnen bepalen. Lactobacillus rhamnosus JB-1 bleek depressieve muizen niet alleen op te peppen, de hoeveelheid stresshormonen in hun bloed verminderde ook. Bovendien verbeterde hun geheugen en leervermogen. In 2013 veroorzaakte een bacteriecocktail in gezonde mensen een verandering in hersengebieden die pijn en emotie verwerken. Toen onderzoekers de darmflora van twee groepen muizen verwisselden, werden de bange muizen moediger en andersom. De belofte is enorm, maar wat mij zorgen baart is dat het onderzoek, bijna duizend per jaar nu, alle kanten op gaat. Super cool voor de onderzoekers, maar vreselijk voor artsen. Die hebben vervolgonderzoek nodig voor ze hun patiënten iets kunnen aanbevelen. Voor probiotica bij antibiotica is nu trouwens zoveel bewijs dat het binnenkort in de richtlijnen wordt opgenomen.”
Wat is de overeenkomt tussen iemand die in zichzelf snijdt, een snelheidsduivel die verongelukt en een rat die naast de kattenbak gaat liggen?
“Dat ze hun aangeboren overlevingssignalen negeren. Misschien wel doordat andere belangen meespelen; bijvoorbeeld die van toxoplasma gondii. Iedereen weet dat toxoplasmose gevaarlijk kan zijn voor ongeboren baby’s. Maar deze parasiet kan ook gezonde volwassenen in gevaar brengen. Dat werd onderwerp van onderzoek, nadat bleek dat besmette ratten niet alleen hun angst voor kattenurine verliezen, maar er zelfs een voorkeur voor ontwikkelen. Katten zijn gastheer zijn van toxoplasma. Alle andere dieren zijn een tussenstation, onderweg naar een kattendarm. De roekeloze ratten deden de vraag rijzen of toxoplasma ook mensen ertoe bewegen kan zich in gevaar te brengen; om zich als het ware aan te bieden als kattenvoer? Dat lijkt inderdaad zo te zijn. Niet alleen blijken mensen met toxoplasma kattenurine anders te beoordelen, mannen zelfs nog positiever dan vrouwen, ze zijn ook vaker betrokken bij verkeersongelukken. Toxoplasma nestelt zich onder andere in het angstcentrum, het geurcentrum en dichtbij een hersengebied dat alle mogelijke beslissingen afweegt. Een beetje eng is het misschien wel. Maar het kan ook een opluchting zijn dat we processen beginnen te begrijpen die we tot nu toe ons ‘lot’ noemden.”
Pro- en prebiotica, voeding en hypnose; in je boek komt alles aan bod. Maar waarom zo voorzichtig?
“Het gaat mij er niet om te zeggen wat je moet doen. Dat maakt mensen afhankelijk. Er is al zo waanzinnig veel buzz. Daar liep ik zelf ook tegenaan. De één zegt ‘eet veel zuurkool’, van de ander moet je alles eten wat groen is. Dan weer chiazaad of een ander superfood. Zo gezond! Maar waarom?! Of stress. Stress is slecht. We hebben allemaal stress, maar ze leggen niet uit: wat gebeurt er door stress? Ik geloof dat je de beste beslissingen neemt als je goed geïnformeerd bent en positief gestemd. Dus ik matig mij ook niet aan te weten hoe iedereen zich moet voeden. Iedereen moet in alle rust naar het eigen lichaam luisteren. Het is heus niet verkeerd als je weet welke producten zo ontworpen zijn dat de voedingsindustrie ons een beetje ‘verarscht’ met onze oude reflexen, maar in de regel kunnen we onze smaak blind vertrouwen.”
Een bestseller, uitgebracht in 37 landen. Ben je nou schrijfster of arts?
“Arts. Ik wil geen slecht compromis sluiten tussen die twee. Ik ben blij met het succes. En de samenwerking met mijn zus Jill (die het boek illustreerde, red.) was super tof. Maar mijn hoofdargument is er uit en nu eerst maar eens een paar jaar ‘hands on’ ervaring opdoen en een goede arts worden. Ik sluit ook niet uit dat ik meer projecten doe om mensen uit te leggen hoe ze verstandig met hun lichaam kunnen omgaan. Artsen nemen het niet zo serieus, maar ik zie preventief werk is ook als een taak van artsen.”
(Interview voor gezondNU)