Prof. dr. Leonard Hofstra wil Nederland gezonder maken. Sinds de cardioloog ontdekte dat een ongezonde leefstijl voor negentig procent de kans op een hartinfarct bepaalt, wijt hij zijn leven aan preventie. ‘De wetenschap heeft decennialang op een verkeerd spoor gezeten.’
- Welke ontdekking heeft uw leven veranderd?
“In de jaren negentig dachten we dat we met kennis over onze genen de belangrijkste voorspeller zouden hebben voor hart- en vaat ziekten, zoals beroertes en hart- en herseninfarcten. Ik hield me bezig met genetisch en moleculair onderzoek. Tot in 2004 de uitkomsten van de Interheart-studie – een onderzoek onder 30.000 mensen in verschillende continenten, leeftijdsgroepen en seksen – bekend werden. Hieruit bleek dat het risico van hart- en vaatziekten voor negentig procent bepaald wordt door leefstijl. Negentig procent! De relevantie van mijn onderzoeksterrein zag ik in één klap terug gaan naar tien procent. Omdat leefstijl me altijd al boeide, ben ik daar op overgestapt.”
“Ik zie jaarlijks vier- tot vijfduizend mensen met hart- en vaatproblematiek die ik graag wijs op de voordelen van een gezonde leefstijl.”
Let op vet, leerden we vroeger. Nu weten we dat de koolhydraten de boosdoeners zijn. Waaraan dankte het vet ooit zijn slechte imago?
“Vaatvernauwingen ontstaan door vetafzettingen in de aderen. Daarom dachten we jarenlang dat vet de grote boosdoener was voor de gezondheid. Bovendien is het zo dat een gram vet de helft meer calorieën bevat dan een gram koolhydraten: 9 versus 4 calorieën. De oplossing werd gezocht in het beperken van calorieën door minder vetten te eten. Als gevolg hiervan zijn we meer koolhydraatrijke producten gaan eten. Voedselfabrikanten sprongen daar handig op in met vetarme producten – die ook vooral koolhydraten bevatten. Achteraf gezien is deze ontwikkeling hand in hand gegaan met het ontstaan van obesitas en diabetes type 2. In plaats van gezonder zijn we steeds ongezonder geworden. De medische wetenschap zat decennialang op het verkeerde spoor en dat heeft de maatschappij een enorme ziektelast bezorgd.”
Als het gaat om calorieën, vet en koolhydraten; wat moeten we dan onthouden?
“Dat de ene calorie de andere niet is. Een portie boerenkool en een glas cola kunnen evenveel calorieën bevatten, maar het gaat om de manier waarop die calorie verpakt is. Boerenkool bevat naast koolhydraten vitaminen, mineralen en vezels, die zorgen ervoor dat de voedingsstoffen geleidelijk in het systeem terecht komen. Cola bevat koolhydraten zonder verpakking. Snelle koolhydraten noemen we dat, omdat ze direct in je bloedbaan terechtkomen.”
“Vet is essentieel voor onze gezondheid. Als je vijf procent van je energie – die je normaalgesproken uit koolhydraten haalt – vervangt door vet verlaag je de kans op een hartinfarct met 18 procent. Als je diezelfde vijf procent vervangt door onverzadigde vetten verlaag je de kans zelfs met 38 procent. Dat blijkt uit een recente meta-analyse.”
Welke ontdekkingen doen uw doktershart sneller kloppen?
“Dat je met voedingsinterventies aftakelende processen zoals aderverkalking en diabetes type 2 kunt omdraaien. De 1 miljoen Nederlanders met diabetes werden tot nu toe vooral behandeld met pillen en insuline. Maar daarmee konden ernstige complicaties zoals nierfalen en blindheid niet worden voorkomen. Nu kan de dokter zeggen: ik behandel niet je diabetes, maar laten we samen proberen dit proces om te keren. Ik merk om me heen dat de minds daar steeds meer voor open staan.”
“Ook tekent het beeld zich steeds duidelijker af dat we een gezonde leefstijl kunnen inzetten om ons DNA-materiaal te beschermen. Korte telomeren – stukjes DNA aan het uiteinde van een chromosoom – worden gelinkt aan veroudering en kanker. Nu blijkt dat we de telomeren kunnen verlengen met een gezonde leefstijl. Dat zijn hoopvolle ontwikkelingen.”
U wilt Nederland gezonder maken. Hoe gaat u dat doen?
“Mijn methode heet SLIM: Succesvolle Lifestyle Interventie Methode. Voeding is een pijler, maar een gezond eetpatroon is alleen vol te houden als de randvoorwaarden – slaap, beweging en stresshantering – ook kloppen. Vaak hoor ik mensen zeggen: ‘, Ik heb geen energie om een gezond dieet vol te houden want ik slaap slecht.’ Of: ‘Ik wil wel gezond eten, maar niet nu, want ik heb teveel stress.’ Op die manier gaat het nooit lukken. Het moet in samenhang. Veel mensen schakelen niet meer ‘af’ voordat ze naar bed gaan, omdat ze op hun telefoon of tablet blijven kijken. Vervolgens slapen ze slecht en gaat het de volgende dag weer mis.”
In januari startte u een actie om Nederland gezonder te maken: 25.000 vrouwen doen mee aan een de Lekker in je vel-challenge. Wat houdt het programma in en wat denkt u ermee te bereiken?
“Het is een online leefstijlinterventieprogramma. Iedere week ontvangen de aanmelders van mij en een journaliste van VROUW (de bijlage van De Telegraaf, red.) een nieuwsbrief vol recepten en adviezen om gezonder te leven. Het is geen onderzoek, maar een challenge – een uitdaging voor vrouwen die willen proberen bewuster met hun gezondheid om te gaan. De nieuwsbrief is een stok achter de deur met inhoud die voortvloeit uit mijn SLIM-methode. Ik hoop dat de challenge aanzet tot gezonder leven. We hebben nog geen volledig zicht op de resultaten. De feedback die we krijgen is echter heel goed. In de eerste twee weken vallen deelnemers twee tot vijf kilo af, dat is spectaculair.”
- ‘Voeding, beweging, ontspanning en stresshantering zijn een alternatief voor medicatie en chirurgie’, schrijft u in uw boek Snel SLIM. Is de tijd rijp voor zo’n boodschap?
“Ik constateer bij iets meer dan de helft van mijn patiënten steeds meer weerstand tegen het innemen van medicatie. Het niet hoeven slikken van medicijnen blijkt een trigger om gezond te gaan leven. Health conscious consumers, gezondheidsbewuste consumenten zijn in opkomst. Een groeiend aantal mensen wil geen industrieel bewerkte voeding meer. Bijvoorbeeld omdat ze weten dat er transvetten in zitten. Transvetten ontstaan in de fabriek bij het harden van oliën en vetten om de houdbaarheid en de structuur van bijvoorbeeld gebak, koek en snacks te vergroten. Dat zijn de vetten die het meest ongezond zijn. Steeds meer mensen fronsen hun wenkbrauwen daarbij: ‘Wat eet ik eigenlijk?’, denken ze.”
“Daarnaast is onze gezondheid tegenwoordig je persoonlijke BV. Iedereen moet langer doorwerken en daarom is het belangrijk om gezond te blijven. Als je ziek wordt voordat je met pensioen gaat , ga je er zelf financieel enorm op achteruit .”
Wat zegt u tegen mensen die willen veranderen, maar bij wie het toch niet lukt?
“Je moet weten dat je veel van je dagelijks doen en laten onbewust doet. Eet- en beweeggewoonten zijn ingesleten patronen die je kunt veranderen door je leefomgeving bewust aan te passen. Ik zeg altijd: zorg er allereerst voor dat je eigen leefomgeving gezond is. Ben je een snoeper? Zorg dat er geen verleidingen liggen in de koelkast of keukenkastjes die tegen je nieuwe eetgewoonten indruisen. Dan neem je als je trek krijgt vanzelf een stuk fruit, groente of een handvol noten. Alles wat uit een pakje of een zakje komt, moet je mijden vanwege de suikers en zouten.”
Hoe kan de overheid bijdragen aan meer gezondheid?
“De oplossing ligt net als bij de verkeersveiligheid voor een groot deel in voorlichting en duidelijke regels. Autogordels om en stoppen voor rood, dat werkt. Als je zulke regels op voeding toepast, wordt al gauw geroepen dat het betuttelend is. Ik vind dat selectief gedacht. Vooral als je weet dat negentig procent van onze dagelijkse keuzes onbewust gebeuren.”
“De échte sleutel ligt in de supermarkt. Daar worden we met z’n allen constant verleid om de verkeerde dingen te kopen. Het kan wel tien jaar duren voor de grote voedingsmiddelenconcerns hun productlijn aangepast hebben aan de nieuwste inzichten. Dat een supermarkt zijn afdeling groente- en fruit in het begin van de winkel plaatst is winst. Daar valt massaal een slag te maken.”
Hoe lang duurt het voordat je een leefstijlverandering eigen gemaakt hebt?
“Soms brengen mensen hun cholesterolwaarde in twee weken tijd terug van 6,5 naar 4,5. Ook zie ik mensen die in twee weken tijd vier kilo afvallen – zonder problemen. Dat soort resultaten motiveert om door te zetten. Onze smaakpapillen zijn na twee weken op een suikerarm eetpatroon ingesteld. Als je smaak eenmaal gewend is, is het daarna een kwestie van steeds opnieuw bewuste keuzes maken, totdat dat je nieuwe gewoonte is.”
CV
Leonard Hofstra werkte als cardioloog en onderzoeker in het Academisch Ziekenhuis Maastricht. Hij is nu managing cardioloog bij Cardiologie Centra Nederland. Patiënten kozen hem (via beoordelingen op Zorgkaart Nederland) tot meest patiëntvriendelijke zorgverlener van 2015.