Wie zwanger is, mag wat extra’s eten. Maar wie zich vergrijpt aan het westerse dieet, verhoogt de kans op een miskraam en genetische afwijkingen. ‘Gezond ouder worden, begint al voor de conceptie’, stelt professor Regine Steegers-Theunissen. Paren die gaan voor het ‘beste’ resultaat, starten een jaar voor de kinderwens met een mediterraan dieet.
Als het om zwangerschap en geboorte gaat, is de algemene beleving dat ‘het meestal goed gaat’.
Regine Steegers-Theunissen, professor perinconceptie-epidemiologie bij de afdeling gynaecologie & verloskunde van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, ziet het met een andere bril. Het gaat bijna altijd fout. “Meer dan de helft van de zwangerschappen eindigt, vaak ongemerkt, al in de eerste weken in een miskraam.” Een ongezonde leefstijl is daarvan een belangrijke oorzaak, aldus de professor. De cijfers zijn zorgwekkend. Onvoldoende kwaliteit van ei- en zaadcellen zorgt in 25 tot vijftig procent van de gevallen voor een miskraam. Bij vijftien procent van de stellen leidt het ertoe dat zij niet zwanger kunnen worden. Het leidt in vijf procent tot congenitale afwijkingen en in tien procent van de gevallen voor baby’s die te vroeg geboren worden.
Steegers-Theunissen onderzoekt de periode vanaf veertien weken voor de bevruchting tot drie maanden daarna. “De meest belangrijke periode in het leven”, stelt ze vast, “die in de geboortezorg volledig wordt gemist.” Een vrouw komt normaalgesproken pas na zes weken zwangerschap voor de eerste keer in aanraking met de zorg. Terwijl in de periode daarvoor de kwaliteit van de ei- en zaadcellen de genetische ‘kwaliteit’ van het kind bepalen. Voor een goede start van de zwangerschap moeten zowel de vader als de moeder – ‘in het ideale geval al een jaar voor de conceptie’ – beginnen met een gezonde leefstijl. Steegers-Theunissen: “Op het gebied van voeding betekent dat meestal dat er veel meer groente gegeten moet worden. Dat is van essentieel belang.”
Hoge risico’s
Het westerse dieet, dat zich kenmerkt door hoge inname van gebakken, gezoet, gezouten en (in de fabriek) bewerkt voedsel, rood vlees, geraffineerde graanproducten en volvette zuivel, is de belangrijkste component van deze leefstijl.”Dit dieet leidt tot een 200 procent verhoogde kans op een lip- of gehemeltespleet”, aldus de professor.
In presentaties illustreert Steegers-Theunissen dit dieet met een afbeelding van patat en hamburgers. Daarentegen verhoogt het mediterrane dieet – dat ze in presentaties illustreert met afbeeldingen van noten, groenten, fruit en vette vis – de kans om zwanger te worden met veertig procent. Bovendien verlaagt het de kans op een baby met laag geboortegewicht met 280 procent, het risico van spina bifida met zeventig procent en de kans op congenitale afwijkingen met zestig procent.
De statistieken komen uit de Predict-studie- een onderzoek naar periconceptionele condities van aanstaande ouders waarvan Steegers-Theunissen projectleider is. Deelnemers aan het onderzoek zijn nog niet of korter dan acht weken zwanger. De onderzoekers volgen ze en kijken hoe de blootstelling aan bepaalde factoren de vruchtbaarheid, groei en gezondheid van het kind nu en later beïnvloedt. “Het onderliggende mechanisme dat we bestuderen is de epigenetica. We onderzoeken of de epigenetische factoren samen met de omgevingsfactoren van voorspellende waarde zijn voor de zwangerschapsuitkomst.”
Wat zijn de belangrijkste ontdekkingen tot nu toe?
“Dat het innemen van een foliumzuurtablet voor de conceptie de kans op het krijgen van een kind met een neurale buis defect en andere aangeboren afwijkingen met vijftig procent reduceert.”
“Nog belangrijker is dat wij hebben aangetoond dat een gezonde voeding die rijk is aan foliumzuur – dus zonder zo’n supplement – datzelfde effect geeft. Het is dus niet alleen foliumzuur die het verschil maakt, er zijn nog veel meer andere nutriënten, zoals vitamine B12.”
Hoe is dit meetbaar?
“We hebben voedingsvragenlijsten afgenomen, en daaruit de mediterrane dieetpatronen geïdentificeerd, omdat die rijk zijn aan foliumzuur. Op de uitkomsten van de mensen die mediterraan aten én een tabletje foliumzuur namen, hebben we een correctie toegepast. Daaruit blijkt dat wat je eet, dus een ongelooflijk sterke invloed heeft. Zeker als je bedenkt dat je uit voeding veel minder foliumzuur opneemt als uit een tabletje.”
“Natuurlijk spelen ook ander factoren een rol. Vrouwen die hoog opgeleid zijn, nemen vaak wel een tabletje en eten sowieso wat gezonder. Voeding is complex, maar de hele biologie is ook complex. Er is nooit één factor die bepalend is voor een gezondheidsuitkomst. Het is altijd een combinatie.”
Van foliumzuur, ofwel vitamine B11, is bekend dat je daar voorafgaand en in de eerste tien weken van de zwangerschap van moet suppleren. Wat is er nog meer bekend over voeding en zwangerschap?
“Tijdens mijn promotieonderzoek in 1993 kwam ik erachter dat het meten van het gehalte foliumzuur in het bloed niet het meest doeltreffend is om een tekort te bepalen. Veel beter is het om te kijken naar de homocysteïne-stofwisseling die belangrijk is voor de aanmaak van cellen, celgroei, celdeling, enzovoort. Bij een tekort aan vitamine B11 en B12 verstoort deze stofwisseling en kan het leiden tot oxidatieve stress en dna- beschadiging.”
“De peri-conceptionele periode is daarom heel belangrijk, omdat in deze fase het dna van de eicel en de zaadcel worden geprogrammeerd.”
Hoe gaat dat programmeren?
“De cellen bevatten methylgroepen, simpel gezegd zijn dit de ‘vlaggetjes’ die het dna programmeren. Met een vlaggetje ‘weten’ de genen welke functies ze in het weefsel moeten vervullen. Een tekort aan foliumzuur leidt tot een tekort aan vlaggetjes en kan op die manier het proces van het rijpen van de ei- en zaadcellen verstoren. Maar je hebt de vlaggetjes ook nodig om het kind te laten groeien en ontwikkelen. Met foliumzuur zorg je voor voldoende vlaggetjes om de aanmaak, het delen en de groei van cellen optimaal te laten verlopen. Die vlaggetjes zijn het foliumzuur; tot dat niveau kun je het terugbrengen. Vandaar dat ik zeg: gezond ouder worden begint al voor de conceptie.”
“ Hoe meer cellen zich delen, hoe meer vlaggetjes je nodig hebt. Daarmee programmeer je de functies en organen van het embryo. Dat gebeurt in de eerste tien weken van de zwangerschap. De vlaggetjes komen dus voort uit de voeding.”
Dus hoe voedzamer je eet, hoe meer vlaggetjes je hebt, hoe groter de kans op een gezond kind?
“Precies. Bovendien is aangetoond dat het eten van meer groenten en fruit leiden tot herstel van deze stofwisseling. Groenten helpen ons de methylgroepen in het erfelijk materiaal te programmeren.”
“Als je veroudert, gaan de vlaggetjes eraf. Dat is ook heel interessant. Het actief verliezen van vlaggetjes beïnvloed je eveneens met voeding, roken, medicijnen, infecties. Daarom horen voeding en leefstijl standaard onderdeel van de zorg te zijn. Je komt bij de dokter, omdat je ziek bent. In tachtig procent van de gevallen speelt voeding en leefstijl daarbij een rol. Een goede periconceptionele start is de basis van een goede gezondheid later of een risico voor een verhoogde gevoeligheid voor ziektes later in je leven. Dat is de epigenetische verklaring.”
Als je slecht periconceptioneel tot stand bent gekomen, is daar dan nog wat aan te doen?
“Dat denken wij wel, het ligt er aan welke genen aangedaan zijn. Het is dus altijd zinvol om over te stappen op een gezondere leefstijl.”
“Gezonde voeding rondom de conceptie is een investering in je eigen gezondheid, in de gezondheid van je kind nu, en later en mogelijk ook van toekomstige generaties.”
——
Iedereen weet dat groente eten gezond is. Maar hoe zorg je er nou voor dat aanstaande ouders groenten gaan eten?
“De patiënt zit er niet op te wachten, de zorgverlener heeft er geen verstand van, en onderzoekers worden beloond voor publicaties, en niet om mensen groente te leren eten”, aldus Regine Steegers-Theunissen tijdens het Groente Congres medio 2015 waarin de vraag centraal stond hoe je ervoor zorgt dat mensen meer groente gaan. “Het is heel erg moeilijk om voeding en leefstijl aan te passen. Zeker als ze dat moeten doen om hart en vaatziekten te voorkomen over veertig jaar. Maar als je mensen duidelijk kunt maken dat het helpt om zwanger te worden en dat het helpt voor het ongeboren kind , dan is dat een motivatie voor een resultaat op korte termijn.”
Het periconceptie cohort van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam ontwikkelde een programma dat mensen helpt hun gezondheid te verbeteren gedurende de periconceptie periode, de zwangerschap en eerste periode met het kind.
Slimmer Zwanger heet het programma dat gericht is op het verbeteren van voedings- en leefstijlgewoonten. Door screening via de website, en coaching via SMS of e-mail worden mensen bewust gemaakt van hun voedings- en leefstijlgewoonten. Hierbij is in het bijzonder gekeken naar enerzijds de inname van groente, fruit en foliumzuur en anderzijds naar het rook- en drinkgedrag van deelnemers. Gedurende de begeleiding krijgen deelnemers informatie, tips en adviezen op maat die stimuleren om gewoonten te veranderen én vol te blijven volhouden.
Na een screening waarbij risicogewoonten in kaart worden gebracht, wordt de deelnemer ‘evidence based’ gecoached. De coaching bestaat uit het beantwoorden van tussentijdse vragen en het ontvangen van tips, weetjes en recepten via SMS en e-mail.
In 2012/2013 namen 2000 vrouwen en mannen deel aan Slimmer Zwanger: 65 procent maakte het programma af. Op het gebied van enerzijds de inname van groente, fruit en foliumzuur en anderzijds het rook- en drinkgedrag werd zowel bij de vrouwen als mannen een verbetering waargenomen na een half jaar coaching door Slimmer Zwanger. Opvallend was dat het programma een beter resultaat geeft, met name bij het stoppen met roken en drinken van alcohol, als de man de deelname van de vrouw ondersteunt door zelf ook mee te doen.
Regine Steegers-Theunissen: “De kans op een zwangerschap ging met 19 procent omhoog puur en alleen door coaching van dit programma.”
In 2015 wordt Slimmer Zwanger vergoed door verschillende zorgverzekeraars: Achmea, FBTO, Zilveren Kruis, OZF, Interpolis, Avero, Aevita, Agis, Friesland en Turien&Co vergoed.
Naast Slimmer Zwanger is er vor nieuwbakken ouders de website: Slimmer eten met je kind.